Оваарымчалыг болунар – сибирь язвазы!
Сибирь язвазы – бугуле мал-маган болгаш черлик дириг амытаннарнын база кижинин аарый берип болуру онза айыылдыг халдавырлыг аарыг. Аарыг кыска уе дургузунда чидии-биле эртер болгаш организмнин хораннанган им-демдектери, кешке тыптыр балыг-бышкын, ыжыктар база бестер болгаш иштики органнарнын ыжыктары-биле илереттинер.
Сибирь язвазынын нептередикчилери: мыйыстыг бода мал, аъттар, элчигеннер, хой, ошку, ивилер, тевелер. Диистер, ыттар бо аарыгга белен алыспас болур.
Аарыгнын дириг амытаннарга илереттинери:
• Мыйыстыг бода мал биле аъттарга аарыг чидии-биле эртер болгаш хенертен эъди изиир, сулараар, будурукчулуу эвээжээр, бажы, мойну болгаш чогдуру ыжа бээр, чемге хоон чидер, ханныг октек болгаш кустурары-биле илереттинер.
• Хаваннарга таваржыр аарыгнын хевири (ангинозтуг) коску им-демдек чокка эртер болгаш чугле хаван мочузун ветеринарлыг-санитар экспертизазын чорудуп турар уеде илереттинер болур.
Сибирь язвазынын одаглары аарыг мал-маганнын одээ хорзунче сине берген черлерде (одар-белчиир, турлаглар, аарыг мал-маган мочузун хомген черлер…) турнуккан болур болгаш аарыгнын ооскудукчузу чаъс суу, эрээн хар азы оске-даа суг аймаа-биле чаа черлерже чеде берип болур.
Аарыгны дараазында чуулдернин салдары-биле чыпшырып ап болур: аарыг амытаннарнын одек-сидии, кежи, иштики органнары-биле дорт харылзаа тутканда, оларнын эъдинден, судунден кылган аъш-чем аймаа, аарыгнын ооскудукчузу синниккен хорзун, суг, агаар, янзы-буру чуулдер дамчыштыр.
Ковей кезиинде аарыгнын кеш хевири таваржыр (95%), ында-хаая (1%) окпе болгаш ховар таварылгаларда ижин-шойунду хевири тургулаар.
ААРЫГНЫН ХЕВИРЛЕРИ БОЛГАШ ЧЫПШЫНАР ОРУКТАРЫ.
Аарыгны кижи дараазында байдалдарга чыпшырып ап болур:
контактылыг. Аарыг мал-маган-биле дорт харылзаа туткан уеде (ажаап-тежээп ийикпе, эът-кежин аайтап турар уеде) микроб кеште балыг-башкын дамчыштыр кире бээр. аэрогенниг. Сибирь язвазынын палочказынын споралары дыка ур уе дургузунда кадагалаттынып, тынар органнарже кире берип болур, ынчангаш агаар-доозун азы агаар-дамды дамчыштыр аарыг чыпшына бээр. алиментарлыг. Чедир хайындырбаан, изиг температурага чедир тутпаан эът-чем аймаан чигген соонда чыпшынар. Оон ангыда инфекцияны хан сорар насекомнарнын дамчыдып болур айыылы бар.
Аарыгнын кижиден кижиже чыпшынган таварылга бо уеге чедир хайгаараттынмаан.
СИБИРЬ ЯЗВАЗЫНДАН КАНЧААР КАМГАЛАНЫРЫЛ?
• Дириг амытаннарда аарыгнын – им-демдектери илереттинген таварылгада чурттап турар девискээрде мал эмчизинге дораан чеддер.
• Илереттинген аарыг амытаннарны ангылаар, оларнын олуг мочузун орттедип узуткаар, халдавырлыг объектилерни хлорлуг эм-тан аймаа-биле аштап-чуур.
• Аарый берген амытаннарны болгаш олардан унген продукцияны дарый узуткаар.
• Аарыгдан камгаланыры-биле кайы-хамаанчок эът, сут чем аймаа садып болбас.
• Дук болгаш кештен кылган чуулдерни камерлиг дезинфекция дузазы-биле арыглаар.
• Аарыг амытан болгаш оске-даа чуулдер-биле харылзаа туткан деп каразыглаг кижилерни 2 неделя дургузунда шынгыы эмчи хайгааралынга тудар.
• Кажаа-хорээ ишти аштаарда, кеш-дук аймаа-биле ажылдаарда камгалал маска кедип алыр.
• Кижилерни болгаш мал-маганны кургаг дириг сибирь язвазынын вакциназы-биле тарыыры онза чугула.
КИЖИДЕ СИБИРЬ ЯЗВАЗЫНЫН ИМ-ДЕМДЕКТЕРИ:• дурген, чидии-биле эгелээр, халыыдаар, эъди изиир (39-40°С чедир);• кешке ойбак балыглар тыптыр;• окпеге хевиринге — хорекке аарышкы тыптыр, тыныштаар, ханныг дукпу, пневмония;• ижин-шойундуге хевиринге – ханныг отпек, куску, ижин кортеери.
Кешке аарыгнын хевиринде 2-3 хуузу олумнуг туннелге чедирер, генерализастаан хевиринде — 100 хуузу олумнуг туннелдиг (аарыг улус 2-3 хонганда-ла чок апаар).
Аарыг кижинин хар-назыны, эр-кызы база оске-даа ылгавырлыг шынарларындан хамаарылга чокка чыпшынар болгаш колдуунда аарыг чыпшынып болур байдалдарнын тургустунуп келиринден база аарыг ооскудукчузунун ковей-эвээш таварышканындан хамааржыр.
Эн-не нептеренгей кешке тыптыр сибирь язвазынын хевиринин им демдектери:
1. Ымыраа сээк ызырыпканда ышкаш кижиир кызыл былчак тыптып келир.2. Кижиири куштелир болгаш кешке кыза берген чер кадый бээр.3. Везикула – сералыг, оон соонда ханныг суук чуул долган суглангы тыптып келир.4. Ол черни дырбаарга адаа карара берген ойбак балыг тыптып келир.5. Эът изиир, баш аарыыр, чемге хоон чидер.6. Ойбак балыгнын кадыглары достайып, ыжык долгандырыг тыптып келир.7. Ыжык дургени биле нептереп эгелээр.8. Ойбак балыгнын дуву улам онгайып, кыдыгларынга чаа везикулалар тыптып келир.9. Ойбак балыгнын хемчээли 8-15 мм чеде бээр (сибирь язвазынын карбункулу дээр).
Кижилерни болгаш мал-маганны сибирь язванын вакциназы биле тарыдар.
